Opština/Grad Kanjiža

Sam grad Kanjiža ima 10.193 stanovnika i centar je istoimene opštine. Naziv Kanjiža slovenskog je porekla i potiče od reči knez, knežev ali ne postoje pouzdani podaci o tome.

Istorija: Osnivanje naselja na ovom mestu bilo je pogodno zbog blizine bogate reke Tise, kao i ukrštanja važnih prolaza prema severu i jugu. Po nekim starim dokumentima Kanjiža je u davnoj prošlosti bila kraljevski posed a kasnije je za vreme Tatara i Turaka potpuno sravnjena sa zemljom a na njenom mestu izgrađen je zemljani zamak. Po oslobođenju od Turaka, Kanjiža postaje deo odbrambenog graničnog područja a 1751. prelazi u oblast Korona Tise kada ovo naselje napušta veliki broj Srba i prelazi u Banat tj. Rusiju. Od 1753. Mađari naseljavaju ovo područje a ukazom 1773. godine njihova prava izjednačavaju se sa Srbima. Sledećih vek i po gradić doživljava veliki razvoj, kako poljoprivredni tako i po broju naselja (Adorjan, Totovo Selo, Trešnjevac..) i stanovništva. Razvoj zaustavlja Mađarska revolucija i borba za oslobodenje kada 1849. godine u dva navrata gori ceo grad a opstaje samo 110 kuća. Sledi još brži razvoj, a 1912. izgradnja nove Gradske kuće, banje, nove crkve Svetog Pavla, obnovljena je i velika crkva, a i Pravoslavna crkva (1700) tada dobija današnji izgled. Posle I Svetskog Rata nova vlast naseljava Kanjižu južnoslovenskim stanovništvom, osnivaju su naselja Velebit i Vojvoda Zimonjić, a planiraju se i druga. Šezdesetih godina pocinje razvoj zemljoradnje i privrede, počinje potraga za naftom, razvija se mreža puteva, izgrađen je novi most iznad Tise, a prekida se železnički saobraćaj sa Suboticom i Sentom (danas je ponovo aktivan prema Subotici). Posle velike poplave 1970. povećan je nivo zaštite od poplava i to izgradnjom visoke dolme na obali Tise. Značajan je napredak i u građevinskoj industriji, izgrađen je kompleks uz banju, povećana je efikasnost zemljoradnje, stočarstva i živinarstva.

U Kanjiži je osnovano jedno od prvih zabavišta u Vojvodini, razvijeno je osnovno obrazovanje, 1965. godine osnovana je i Poljoprivredna škola. 1840. godine Kanjiža ima pozorište, a danas grad ima biblioteku, Kulturno Obrazovno Društvo Cnesa, SAKUD Sveti Sava, druga kulturna udruženja, muzičku školu, a u toku je izgradnja novog pozorišta. Značajna su i sportska dostignuća kao i razne manifestacije od svetskog glasa: skoro pedesetogodošnja Kolonija Pisaca, Dani Jazz-a, Atletski i plivački maraton itd. Što se tice medija tu su Nove Kanjiške Novine, Orbis, Kablovska lokalna televizija kao i radio Panda.

Doline se nalaze na 4km južno od Oroma. 516 stanovnika živi u 255 domaćinstva. Svo stanovništvo je Mađarskog porekla, i pretežno se bave zemljoradnjom, stočarstvom i uzgojem živine.

1921. je počela izgradnja kuća za stanovanje. Povoljan je bio položaj na kojem su bile Doline jer je naselje bilo u blizini nedeljne pijace.

Železnicka pruga Subotica – Senta i asfaltni put prolaze kroz ovo malo selo. Uprkos svemu stanovništvo sela stari i izumire, a mladi odlaze iz njega u Orom ili u druga okolna naselja. Najveća znamenitost su prostorije MKUD „Aranykalász” sa velikim etničko-kulturološkim vrednostima. Svake godine društvo organizuje tradicionalnu žetelačku svečanost gde se prisećaju starih žetelackih običaja.

Mogućnosti zapošljavanja na selu su uglavnom na udaljenim poljoprivrednim imanjima, ali su česti slučajevi da ljudi prelaze u druga naselja radi posla.

Selo Velebit, smešteno je na obodu telečke visoravni, na 101 metru nadmorske visine, selo se nalazi pet kilometara od puta Kanjiža-Senta. Ispod sela je prostorna ravnica, pašnjaci (1000 ha). Dolazeći prema Velebitu pašnjak presecaju međunarodni kanal Kereš koji se uliva u Tisu i kanal DTD Tisa-Palic. Zapadno od naselja je formirano veštacko jezero za snabdevanje Palića čistom vodom, u površini od oko 150 ha.

Selo Velebit je osnovano 1921. godine. Naseljavaju ga lički gorštaci, Solunski dobrovoljci prvog svetskog rata iz Amerike i Rusije (oko 150 domacinstava). Mesto na kome je podignuto naselje (50 ha) podsecalo je doseljenike na ličko polje, rodni kraj, oivičeno masivom planine Velebit.

Pred drugi svetski rat selo je činilo 170 domaćinstava i oko 924 stanovnika. Od 1941 pa do 1945 god. kompletno stanovništvo je bilo prognano u logore u Subotici, Barcu i Šarvaru (Rep. Mađarska).

Posle drugog svetskog rata selo je krenulo putem razvoja pa je tako 1957. godine izgrađen makadamski put Zimonjic – Velebit (koji je 1974. godine i asfaltiran), i osnovana je zemljoradnička zadruga, 1964. god. uvedena je struja u naselje i domaćinstva, 1965. god. je izgrađen dom kulture i osnovana je mesna zajednica. Vodovod je izgrađen 1967. godine a 1978. je izrađena podzemna telefonska linija sa oko sedamdeset priključaka i automatskom centralom. 1984 god. otvoren je šalter pošte, 1987. god. naprevljen je lovački dom. 1992. god. je uveden gasovod u naselje i domaćinstva (110 prikljucaka), a 1995. god. izgrađena je i kapela u seoskom groblju. 2005. uveden bežični internet, sve ovo gore navedeno, pored izgrađene škole 1926. god. i doma zdravlja koji je izgrađen oko 1935. god.

Selo je planski građeno i urbanistički uredeno. Danas u Velebitu živi oko 400 stanovnika u oko 140 domaćinstava i bavi se pretežno poljoprivredom, stočarstvom. Aktivno još radi Crkveni odbor, crkvene opštine Velebit (Osnovano 1927 god.) i Lovačko Društvo “Strelac”.

Novo Selo nalazi se na severozapadu i prostire se 5 km. Ima 210 stanovnika a broj domaćinstava je 91.

Selo je izgrađeno 1947-1948 godine u krugu postojećeg poljoprivrednog imanja u cilju obezbeđivanja mesta stanovanja za radnike a narocito doseljenike iz Bosne.

Zanimljivost ovog sela; prvobitna zamisao bila je da selo bude građeno u obliku zvezde ali do današnjih dana samo su tri kraka izgrađena. Selo su najpre naseljavali doseljenici iz Bosne i drugih krajeva a danas u njemu žive i Mađari. Većina stanovništva i danas radi na pomenutom poljoprivrednom imanju. Selo se sastoji od svega tri ulice i u svakom pogledu je usko vezano za Orom. Razvoj sela stagnira, a broj stanovnika je u opadanju.

TOTOVO SELO

Totovo Selo je naselje u okviru opštine Kanjiža na 30km južno od granice sa Mađarskom a 12km zapadno od reke Tise. Iako nema glavnih puteva koji prolaze kroz ovo selo ipak lokalnim putevima vrlo je lako i brzo moguće doći do Kanjiže 20km, Senta 20km, i Tompa-Kelebija granični prelaz na 48km, a na 20km je i E5 autoput.

Totovo Selo se prostire na 4.5 km 2 ravničarskog predela. Stanovništvo je skoro potpuno mađarske nacionalnosti a broji 745 ljudi.

Mali broj ulica su dugacke, prave i paralelne, 10-15m široke, i često asfaltirane sa odličnim pristupom raznolikim ritskim poljima koji su ukupno 950 hektara privatne svojine.

Naselje je osnovano krajem XIX. i početkom XX veka od strane Tót Józsefa koji je podelivši svoju imovinu svojim nadničarima i radnicima darovao 72 kuće, bez ikakve nadoknade.

Betonski trotoari pokrivaju 98% puteva, strujna i vodovodna mreža su kompletne, isti slučaj je i sa telefonskom mrežom a postoji mogućnost bežicnog interneta, jedino se još kanalizaciona mreža obnavlja.

Totovo selo ima 2 odeljenja zabavišta, niže razrede osnovne škole. Funkcioniše dom zdravlja, lokalna uprava, pošta, crkva i mnoga njena udruženja itd. Aktivno radi Logos štamparija, Mlin David, PM Radio kao i STR Unimarket i drugi. Treba spomenuti i postojanje Doma kulture, i mnoge svečane priredbe organizovane tokom cele godine.

Mogućnosti ulaganja su brojne, od mini fabrike za preradu mleka TÓTHTEJ, preko ulaganja u poljoprivrednu proizvodnju, do izgradnje mesnih Internet i TV sistema i prerade otpadnih voda…

Totovo Selo je pobratimljena sa sledecim naseljima: Rábatóthfalu, Jászszentlászló (Mađarska), Gyergyócsomafalva (Rumunija) i Kisújfalu (Slovacka)

Trešnjevac je naselje udaljeno 3 km od regionalnog puta Kanjiža-Senta. Asfaltni put ga u produžetku povezuje sa Totovim Selom, Oromom i Suboticom – 33 km. Preko Kanjiže je povezan sa Horgošom – 30 km i Suboticom – 55 km, dok ako krenemo prema Senti – 17 km, a drugom pravcu od Gornjeg Brega stižemo do Backe Topole – 48 km. Nalazi se na 102m nadmorske visine i prostire se jednim delom na lesnoj terasi – ritsko zemljište, pašnjaci, močvare i košanice, dok je gornji deo naselja na lesnoj zaravni na plodnoj oranici.

Istorija: U praistorijsko doba Trešnjevac je bio nastanjen, a prvi pisani dokumenti potiču iz 1271. godine Gornji Adrien – Feel Adrien, da bi kasnije dobio naziv Tetehedeš, Šipošfalva ili Zakofelde-Zakievo zemljište, Uzunovicevo, Oromheđeš i Trešnjevac.

Trešnjevac ima 1923 stanovnika. Od toga 95 % je mađarske 5 % srpske, hrvatske i drugih nacionalnosti. Mesna Zajednica Trešnjevac, osim glavne ulice, ima još šest asfaltiranih ulica. Sve ulice imaju trotoar. Sva domacinstva imaju električnu energiju kao i vodu (sa izuzetkom udaljenih salaša). Gasovodna mreža takode postoji u svim ulicama i gas koristi više od polovine domaćinstava, dok je telefonski priključak digitalni.

Postoji osnovna škola, zabavište, ambulanta, apoteka. Što se tice privrednog života poljoprivreda je najzastupljenija. Najviše se proizvode pšenica i kukuruz, a stanovništvo se bavi stočarstvom. Najviše se bave uzgojem goveda, krava, svinja i ovaca.

U naselju posluju Naftagas, Zemljoradnička zadruga i mnoge privatne firme i radnje.

Verski obredi i obicaji se obavljaju u rimokatoličkoj crkvi Sv. Mihajla.

U selu deluje KUD „Petőfi Sándor“, održavajuci tradiciju daje pečat svecanostima, kao što su sečenje novog hleba, Dan sela, Bogata grana i drugim prilikama.

Selo održava kontakt sa naseljima iz Mađarske, koji imaju u sebi naziv hegyes (Mez ohegyes, Oromhegyes…).

Smatra se da bi se u Trešnjevcu, shodno razvijenoj poljoprivredi i stočarstvu, mala privreda mogla orijentisati na preradu poljoprivrednih proizvoda, preradu mleka i uopšte svega što je vezano za poljoprivredu.

Orom zauzima svega 6500 hektara jugozapadnog dela opštine Kanjiža. Tri naselja: Orom, Doline i Novo Selo čine zajednicu od 2300 ljudi. Geografski položaj je prilicno povoljan, kroz Orom prolazi železnicka pruga Subotica – Senta, a putem asfalta vrlo je blizu Subotica (19km), Kanjiža (21km), Senta (23km) kao i novoizgradeni autoput (15km).

Razvoj Oroma započeo je izgradnjom železnicke stanice 1889. godine koja je dobila ime Orom. Južno od stanice, 1892-93. izgrađena je škola a tih godina zamah dobija i izgradnja salaša u okolini škole, ali uprkos tome Orom i Doline još dugo nisu formirani u grupisana naselja nego su svi domovi bili raštrkani na velikoj udaljenosti jedni od drugih.

Prvi stanovnici Oroma bili su Mađari pristigli iz gornjih delova Mađarske i iz okoline Segedina. Tek se 1. januara 1948. godine odvojio i osamostalio zajedno sa Dolinama i Novim Selom.

U Oromu postoji 643 domova sa 1560 ljudi, a ogromna većina pretežno Mađarskog stanovništva bavi se poljoprivredom. Selo ima Katoličku crkvu izgradenu 1972.godine, a 1800.godine izgrađena mlin-vetrenjađa predstavlja najupečatljiviju građevinu sela. Osim toga tu je i veštacko jezero koje se prostire na obroncima Oroma.

Orom ima svoje Kulturno društvo „Petőfi Sándor”, kao i Zemljoradničku zadrugu a pobratimljen je sa mađarskim gradom Köröstarcsáva od 1997.

Kao mogućnosti ulaganja izdvajaju se zemljoradnički proizvodi, ribarstvo i lov.

Prvi pisani pomen Martonoša je daleke 1237. godine u kontekstu Martinus manastira koji je posle Tatarskih osvajanja obnovljen. Drugi put spominju se poznati ljudi tog vremena kao osobe iz Martonoša. Kasnije, za vreme Turske vladavine, ovo naselje na obali reke Tise više puta ostaje bez stanovništva. Poznato je da su Mađari 1552.godine ovde odneli značajnu pobedu protiv Turaka, međutim vec 1554. Martonoš ponovo pada u turske ruke što je preživelo svega 3 porodice. Do 1569. ipak ovaj broj se značajno povećava. Grad je 1686. u oktobru konačno osloboden od Turaka, a teritorija je priključena pograničnoj odbrambenoj zoni. Za vreme Mađarskog oslobodilačkog rata, Martonoš je više puta spaljivan, a ponovno naseljavanje mađarskim stanovništvom počinje 1750. koji ukazom 1774. godine dobijaju ista prava kao i srpsko stanovništvo. 1771.godine selo je imalo već 206 domova a 1784. posle proširenja teritorije imao površinu od 17.848 jutara. 1870. selo se oslobodilo feudalne vlasti i moglo je da započne razvoj života na salašima. U početku, položaj Martonoša je bio izuzetno povoljan ali ga je zbog regulisanja toka reke Tise izgubio.

Danas Martonoš ima železnicku stanicu, autobusku povezanost, a nekada je preko Tise prema Krsturu funkcionisao prevoz skelom koji je zbog izgradnje mosta izgubio na važnosti. Današnji Martonoš je značajno naselje. Populacija se uglavno bavi obradom zemljišta, povrćem, paprikom, krompirom, lukom, a razvijeno je uzgajanje stoke i živine, kao i zanatstvo i manufaktura jer su prva udruženja osnovana još 1826.godine. Poznate su i radionice pletaca korpi kao i sušioci paprika.

Poreklo imena Martonoš nije sa sigurnošcu utvrdeno, a po pojedinim legendama ovde je, na mestu gde je i sadašnje selo, nekada živeo jedan ribar pod imenom Márton. Verovatnije je da je ime u direktnoj vezi sa ovde izgrađenim manastirom Svetog Martona, ili eventualno sa oštrom obalom Tise pod nazivom „mart“.

Do 1935.godine bezuspešno bi ste i na najboljim kartama tražili mesto Mala Pijaca jer do tada ovo mesto je nosilo razna imena kao što su „ Telecskai domb” ili „Orompart” ili „Kiriška pijaca”.

Prvi istorijski pomen naselja na prostoru današnje Male Pijace, posle višedecenijske Turske vladavine, je Puszta-Egyház koje je tada, davne 1590.godine brojalo 22 domaćinstva (poredenja radi Senta je tada imala svega 8 porodica). 1690.godine zajedno sa Martonošom ulazi u područje pogranične odbrane od Turaka, sa pretežno Srpskim stanovništvom. 1750.-ih godina, naseljava se i mađarska populacija. 1860.godine pocinje izgradnja naselja, a 1874. osniva se i prva škola. U to vreme „Čarda” postaje centar zbivanja a krajem veka izgrađuju se i prvi putevi u okolini i pozicija Male Pijace dobija na važnosti; na raskrsnici između puteva prema Subotici, Horgosu, Kanjiži, Oromu i ostalih okolnih naselja otvaraju se brojne mogućnosti za razvoj trgovine i ostalih privrednih grana. Organizuju se ogromne nedeljne pijace, cvetaju kafane i radnje u okolini a sve to pokreće i ostale grane privrede u selu; raste zemljoradnja, stočarstvo, ribarstvo i razni zanati (pogotovo pletenje korpi iz Martonoša)… Zato se i 1938. godine prvi put javlja logičan naziv „Mala Pijaca” koji je opstao i do danas. Ove pozitivne strane medutim imaju i negativnu, naime, naselje nikako nije moglo da se osamostali. Tek 1950.-ih i 1960.-ih godina prestaje zavisnost narocito zbog izgradnje puta i železnice, zbog jačanja škola, samostalnog kulturnog angažovanja i izgradnje Doma kulture i Doma zdravlja.

Oko 3800 današnjih stanovnika poštuju i neguju svoju prošlost i tradiciju ali u isto vreme spremni su za razvoj i napredak u svakom smislu i zbog toga zaslužuju divljenje i pažnju.

Horgoš je najsevernije naselje opštine Kanjiža, nalazi se na granici sa Mađarskom. Teritorija Horgoša ogranicena je sa severa, dakle, republikom Mađarskom, sa istoka rekom Tisom (iako je od samog grada reka udaljena oko 8 km), sa juga Martonošom i Malom Pijacom, a sa zapada Suboticom.

Znamenitosti: Selevenjski prirodni rezervat (sa Selevenjskom šumom u središtu), Karamaška pruga, Ruševine crkve u Horgoškom ribarskom selu, „Semenik Major”, Reök Major vila, Galamboš c udotvorni izvor, Horgoška čarda itd.

Od značajnih dogadanja u Horgošu izdvajamo:

– Takmičenje u kuvanju Riblje Čorbe,

– Poznata Horgoška Alasijada,

– Motosusreti

– Buču rimokatoličke crkve…

Bratski gradovi su Dobrić (SCG), Popovača (Hrvatska), Öttömös i Mesztegnyo (Mađarska).

Istorija: Horgoš su naseljavali kelti, skiti, huni, avari, kuni i na kraju Sloveni i Mađari. Ime Horgoš spominje se vec u XI veku, kao ribarsko selo. Naziv Horgoš ponovo se pojavljuje 1640.-ih godina a poreklo naziva najverovatnije ukazuje na jedno jezero u Horgoškom ritu koje je bilo u obliku horoga, a zvalo se Horog-jezero te je i naselje dobilo taj naziv. 1746 godine ovu oblast kupuje Kárász Miklós – segedinski ćata – a plansko naseljavanje počinje 1772. godine kad dolazi 120 mađarskih porodica, dok u sledećem periodu populacija raste za novih 1000 stanovnika. Krajem XVIII i početkom XIX veka u Horgošu postoji sedam ulica. Tada su Horgošani uglavnom zemljoradnici, stočari i zanatlije. 1837. razvija se mala privreda i javljaju se krojači, kovači, timari a 1845. počinje da radi i prva škola. 1919. površina Horgoša bila 18 539 jutara i 7 275 stanovnika. Zemlja je posle II. Svetskog Rada oteta od veleposednika i dodeljena novom južnoslovenskom stanovništvu. Posle rata počinje veci razvoj naselja, a Horgoš stiče svetsku slavu u proizvodnji paprike. Osnivanjem Vitamina i Higlo-a kao i drugih fabrika 1950.-tih i 1960.-tih godina počinje procvat horgoške privrede.

Danas, Horgoš predstavlja jedan od opštinskih centara. Ima škole na srpskom i mađarskom jeziku, Dom kulture, biblioteku Jožef Atila, razvijenu trgovinu na malo, robnu kuću, salon nameštaja, pijacu i trg. Horgoš i dan danas ima vrlo važnu saobraćajnu ulogu, naime Horgoški granični prelaz sa Mađarskom je glavna veza Srbije sa svetom.

Teritoriju Adorjana zaokviruju sa severa kanjiški „jaraš“ i Trešnjevac a sa juga opština Senta. Sa Kanjižom i Sentom povezuje je glavni put. Od 1963. godine pod okriljem opštinskih vlasti ovo naselje povezano je u strujnu mrežu a 4 godine kasnije naselje dobija i vodu. 1858. izgrađena je Rimokatolička crkva. Od 1980. ovo naselje dobija i digitalnu telefonsku centralu, pošta radi svaki dan, 1991. godine gas je uveden u svaku ulicu. Od 1978 Adorijan ima i svoj Dom Kulture a Dom Zdravlja radi 3 dana nedeljno. Samo su glavne ulice asfaltirane a sve ulice imaju asfaltiran trotoar.

Od 2000 hektara obradivog zemljišta, 1500 hektara je u privatnoj svojini dok je ostatak u vlasništvu šumske i zemljoradničke zadruge. Pored zemljoradničke zadruge u naselju su aktivne i dve stanice za otkup mleka, jedna firma za otkup stoke i četiri prodavnice. 430 domova u naselju uglavnom je poljoprivredno orijentisano, mađarsko stanovništvo zajedno sa 25% romskog stanovništva koje uglavnom živi od socijalnih primanja i dnevnica. Moguce je obrazovanje dece u prve četiri godine osnovne škole, dok su najmlada deca u zabavištu podeljena u dve grupe.

Pet godina Adorjan je pobratimljen sa Adorjánháza (Veszprém megye, HU), a planirano je uspostavljanje saradnje sa Balotaszállás (Kiskun megye, HU).